नेपाली फिल्म र संगीत क्षेत्रमा बर्सेनि अवार्ड थपिइरहेका छन् । सर्जकको पेशागत उचाइ, सिर्जना र लगनको सम्मान गर्नेहरू बढ्नु कला क्षेत्रका लागि सुखद पक्ष हो । यस्तो कर्मले सम्बन्धित क्षेत्रको प्रवद्र्धनमा सघाउ पु¥याउँछ । तर, पछिल्लो समय सर्जक र सिर्जनाको सम्मानका लागि दिइने यस्ता अवार्डले उत्कृष्ट सिर्जनाका लागि इमानदार भएर लाग्ने सर्जकलाई हतोत्साही बनाउन थालेका छन् । स्रष्टा आफैँ पनि अवार्ड निष्पक्ष नभएको भन्दै विरोधका आवाज बोल्न थालेका छन् ।
अधिकांश अवार्ड कार्यक्रम स्रष्टाको सम्मानका लागि भन्दा पनि आफ्नै व्यवसाय प्रवद्र्धनका लागि आयोजना भइरहेका देखिन्छन् । कतिपयले अहिले अवार्ड कार्यक्रमलाई प्रस्टै व्यवसाय बनाइरहेका छन् । व्यवसाय बनाउनेले अवार्ड बजारमा सजिलै किन्न सकिने वस्तु बनाइदिएका छन् । उनीहरूकै कारण सम्बन्धित क्षेत्रको श्रीवृद्धिका लागि उत्कृष्ट कर्म गरिरहेकालाई हौस्याउनुको सट्टा अवार्डहरूले मनोबल गिराउँदै लगेका छन् ।
नेपालमा अवार्डको निष्पÔताको कुरा गर्नु हास्यास्पद हुन थालेको छ । निष्पक्षताको कुरा गर्दा अधिकांश आयोजकहरू संसारका कुनै पनि अवार्ड विवादरहित नहुने ‘रेडिमेड डाइलग’ बोल्छन् । कलाकर्मीले नै त्यसको विरोध गर्न थालेपछि त्यो संवाद फेरिएको छ । भन्छन्, ‘अरूको क्षमताको कदर गर्न पनि सिकौँ ।’ हो, सबैको सिर्जनालाई सम्मान गर्नुपर्छ । सिर्जना नाप्ने आयोजकसँग विशेष खालको तराजु हुन्छ र ? नत्र धेरैको मनमा गढेको सिर्जना नै उत्कृष्ट मान्नुपर्छ । अवार्ड कार्यक्रमको हलमा उद्घोषकले दर्शकलाई कसले पाउला ? भनेर सोध्दा हलमा दर्शकले एउटाको नाम गुञ्जाउँछन्, अवार्ड अर्कैले पाउँछ । नपाउनेको विरोध स्वाभाविकै हो, पाउनेले पनि आफूले भन्दा फलानाले पाएको भए हुने भनेर मञ्चमै मनसाय व्यक्त गरिदिने क्रम पनि दोहोरिएका छन् ।

निजी त निजी नै भइहाले । त्यो अवार्डमा ‘निज’को स्वामित्व रहेकै कारण ‘निज’लाई खुशी पार्न सक्ने जोसुकै कलाकारले पनि अवार्ड हात पार्न सक्छन् भन्न हिचकिचाउनु पर्दैन । तर, भर्खरै सरकारी संस्था चलचित्र विकास बोर्डले दिएको अवार्डसमेत ठट्टाको विÈय बन्यो । बोर्डका पदाधिकारी र जुरीको कमजोरीका कारण राष्ट्रपति निवासमा गरिएको अवार्ड कार्यक्रमले महामहिमको मानसमेत मर्दन गरिदिएको चर्चा अहिले पनि चलिरहेकै छ । यसअघि सम्बन्धित विधामा नपाउने कलाकारले मात्रै धाँधली भएको बताउने गरेका भए पनि यसपटक चाहिँ अधिकांश कलाकारले अवार्ड समारोह नजिकियालाई ‘बाँडफाँड’ भएको बताए । उनीहरूले जुरीले मुख्य र सहायक कलाकारसमेत छुट्याउन नसकेको भन्दै खिल्लीसमेत उडाएका थिए ।
अवार्ड समारोह सम्बन्धित क्षेत्रका लागि उत्सव हुनुपर्छ । सरकारी संस्थाले गरेको अवार्डसमेत विवादमा तानिएपछि नेपालका कुनै पनि अवार्ड समारोह कलाकर्मीका लागि ‘पर्व’ हुन सकेका छैनन् । बरु अवार्डमा आफ्नो सिर्जना सहभागी नगराउनुलाई सफलता ठान्ने कलाकर्मीको जमात बढिरहेको छ । आफ्नो सिर्जना सहभागी गराइपाऊँ भनेर निवेदन पेश गर्नुपर्नेमा हालसालै सम्पन्न केही अवार्डमा आफ्नो ‘सिर्जना सहभागी नगराइपाऊँ’ भनेर सर्जकले निवेदन दिएको पनि देखियो । अवार्डमा सहभागी भएर पनि अवार्डका लागि लेनदेन भएको र धाँधली भएको भन्दै स्वयं कलाकारले बहिष्कार गरेका घटना झन् बढेका छन् । कला Ôेत्रका मान्छेहरू नै भन्छन्, ‘अवार्ड समारोहका स्टेजमा त दुनिया“लाई उल्लु बनाउने नाटकमात्र मञ्चन भइरहेको हुन्छ । अवार्ड कसले प्राप्त गर्ने भन्ने पहिल्यै टुंगो हुन्छ ।’ केही मञ्चमा यी कुरा प्रमाणित पनि भइसकेका छन् । घरबाटै लेखेर ल्याएर आएको भाषण पढ्नेदेखि घोकेर आएको भाषण सिलसिलेवार प्रस्तुत गरिएका केही घटनाले पनि त्यो पुष्टि हुन्छ ।
नेपालमा अवार्ड आयोजना गर्ने कुनै मापदण्ड छैन । त्यसैले जसले पनि सामान्य सरकारी प्रक्रिया पूरा गरेर अवार्ड बाँड्न पाउँछन् । त्यसैले अवार्ड आयोजकको हैसियतमाथि नै प्रश्न उठाउन थालिएको छ । अवार्ड केका लागि, कसलाई र किन दिने भन्ने कुरालाई बिर्सेर कति नाफा हुन्छ भनेर क्यालकुलेटर थिच्नेहरूको बाहुल्य हुँदै गएको छ । त्यसैले अवार्डले कला Ôेत्रको विकासमा कुनै योगदान पु¥याउन सकेको छैन । बरु विविध विकृति थपिरहेको छ ।
कसैको सिर्जनामाथि गरिने मूल्यांकनमा निर्णायकहरू जति गम्भीर हुनुपर्छ, त्यो भन्दा बढी सम्पूर्ण निर्णय प्रक्रिया पारदर्शी हुनुपर्छ । यहाँ त धेरै अवार्डकर्ताहरू जुरी नै लुकाउँछन् । कतिपय अवस्थामा जुरीहरू आफूलाई लुकाइमाग्छन् । आफ्नो अधिकारको दुरुपयोग गरेर अरूको सिर्जनाको सानोठूलो कद बनाइदिने ‘हिडेन जुरी’का कारण उत्कृष्ट सिर्जना दिने कोसिस गरिरहेका स्रष्टालाई हतोत्साही बनाउने काम भइरहेको छ । यसले कलाको भविष्यमा हानिमात्रै पु¥याउने स्पष्ट छ ।
आफूले गरेको कर्मको कदर हुँदा स्रष्टा खुशी नहुने कुरै भएन । यही खुशीको मुस्कानले स्टेज उज्यालो भएको र खुशीका आँशुले स्टेज भिजेको विदेशी अवार्ड कार्यक्रम टेलिभिजनमा देखिन्छन् । तर, नेपाली अवार्डका स्टेजमा मुस्कान र खुशीका आँशुको खडेरी परेको निकै समय भइसक्यो । बरु प्राप्तकर्ता तस्बिर राम्रो खिचिएन कि भन्ने पीरले अनुहार अँध्यारो बनाउँछ, ‘क्रेडिट’ दिँदा भोलि काम लाग्ने मान्छेको नाम छुट्छ कि भनेर पसिना बगाउँछ ।
दोष अवार्ड आयोजकको मात्रै छैन, आयोजकसँग नजिकिएर वा आर्थिक सहायता प्रदान गरेर अवार्ड प्राप्त गर्ने स्रष्टाको पनि छ । त्यसरी प्राप्त गरेको अवार्डले कति सन्तुष्टि दिन्छ ? आफ्नै आत्मालाई ढाँटेर ओठमा फुलाउने कृत्रिम मुस्कानको भरमा कहिलेसम्म खुशी हुन सकिएला ? भोलि कसैको उत्कृष्ट सिर्जनामाथि अरू कसैले त्यसरी नै अन्याय गरिदियो भने के हुन्छ ? स्रष्टाले अब गम्भीरतापूर्वक सोच्नुपर्ने भएको छ ।
जबसम्म दर्शकमा उल्लास र स्टेजमा हर्ष देखिँदैन, त्यतिबेलासम्म अवार्ड कार्यक्रम समारोह हुँदैनन् । अरूलाई पुरस्कृत गर्नेहरू आफँै बदनाम हुनु विडम्बनाको कुरा हो । पुरस्कार दिने र लिने दुवै योग्य भए भने पुरस्कारको गरिमा पनि रहन्छ, कलाको प्रवद्र्धन पनि हुन्छ ।

शुक्रवार साप्ताहिकको सम्पादकीय