– वार्षिक आधा दर्जनजति सौन्दर्य प्रतियोगिता गर्दै आइरहेको सिजन मिडियाका प्रबन्ध निर्देशक प्रदीपराज वन्त दुई हप्ताअघि दरबारमार्गस्थित प्रहरी प्रभागमा एक रात थुनिए । मिस ई–कलेजको उपाधि दिलाउने भन्दै दुई लाख रुपैयाँ जिप्ट्याएर पनि उपाधि नदिएको भन्दै एक युवतीले दरबामार्ग प्रहरी प्रभागमा उजुरी गरिन् । ती युवतीको ट्रेनिङ अवधिमा खर्च भएको थप ३५ हजार रुपैयाँ पनि फिर्ता गरेर वन्तले केस मिलाए ।
– भर्खरै सम्पन्न ‘मोडेल अफ दी इयर’मा धाँधली भएको भन्दै कार्यक्रमस्थलमै कुटाकुट भयो । एक प्रतियोगी अस्पतालमै पुग्ने गरी घाइते भए । नेक्स्ट मोडल नेपालले आयोजना गरेको कार्यक्रममा धाँधली भएको भन्दै १२ भन्दा बढी प्रतियोगीले सार्वजनिक रूपमै विरोध गरे ।
सुन्दरी प्रतियोगिताका ताजा कुरूप तस्बिर हुन् यी । प्रतिभा र सुन्दरताको विकाससँगै प्रतिस्पर्धा गरिने भनेर आयोजना हुने ‘ब्युटी पेजेन्ट’हरूबाट पीडित हुनेको संख्या थुप्रै भए पनि अहिले आएर केही पीडित बोल्न पनि थालेका छन् । ‘हारेपछि सबैलाई रिस उठ्छ’ भन्ने रेडिमेड उत्तरले प्रतिस्पर्धीको मुखमा बुजो लगाइरहेका आयोजकहरूविरुद्ध मुख खोल्ने साहस केही युवा–युवतीले गर्न थालेका उदाहरण पनि हुन् यी ।
पछिल्लो छ महिनाको रेकर्ड हेर्ने हो भने प्रत्येक हप्ता कम्तीमा चारजना नेपालीका छोरी–छोरीले सुन्दरी÷ह्यान्डसम हुने अवसर पाइरहेका छन् । जतिसक्दो चाँडो सेलिब्रिटीको लाइनमा उभिन चाहने युवायुवतीलाई आकर्षक उपहार र अवसरको लोभ देखाएर यस्ता कार्यक्रम भइरहेका छन् । विभिन्न नामका उपाधि पाए पनि उपलब्धि नपाएका थुप्रै युवायुवती छन् । सुन्दरता नापजोख गर्ने उद्यमलाई अत्यधिक व्यावसायिक बनाउने नाममा आयोजकले गर्ने अनेक चलखेलका कारण सौन्दर्य प्रतियोगिताहरू कुरूपताको दलदलमा फसेका छन् ।
ग्ल्यामर क्षेत्रमा चम्किने युवतीका लागि उचित प्लेटफर्म भन्दै गरिने सुन्दरी प्रतियोगिताको पछिल्लो समयमा रूप, स्वरूप र नियत फेरिएको छ । अनेक नाममा पाएको ताजलाई अघि सारेर ग्ल्यामर क्षेत्रको मार्गप्रशस्त गर्न चाहने युवतीहरूलाई प्रचारिएजस्तो अवसर दिलाउन नसकेपछि अहिले सुन्दरी प्रतियोगिताका आयोजकहरू फरक क्षेत्रमा कार्यक्रम गर्न थालेका छन् । प्रतियोगितामा भाग लिनुअघि जनाइएका प्रतिबद्धता पछि लागू नहुने भएपछि ताज पहिरिएकाहरू नै त्यसलाई ‘वाहियात’ भन्न थालेपछि आयोजकहरू फरक क्षेत्रमा गएका हुन् ।
नेपालको संविधानसभामा जातीय राज्य र अग्राधिकारजस्ता विषयले ‘जातीय सेन्टिमेन्ट’लाई उत्कर्षमा पु¥याएका बेला जातीय सुन्दरी प्रतियोगिताको बाढी नै आएको थियो । मिस मगर, मिस तामाङ, मिस थकाली, मिस क्षत्री, मिस तमुस्यो, मिस किराँत, मिस सुनार, मिस दलितजस्ता दुई दर्जन जातीय प्रतियोगिता भए । कति अझै भइरहेका छन् । जातीय सेन्टिमेन्ट भजाउँदै सम्बन्धित जातिका व्यवसायीलाई प्रायोजन गर्न लगाएर आर्थिक उपलब्धि हासिल गर्ने सौन्दर्यका काला व्यापारीहरूले त्यहाँ पनि उस्तै बदमासी गरे । मिस राईको एउटा संस्करणमा यौनहिंसासम्म भएको आरोप प्रतियोगी युवतीले नै लगाए भने मिस तामाङको ताज बिक्री भएको समाचार पत्रपत्रिकामा छापियो । यसकारण पछिल्लो समय जातीय प्रतियोगिताको आकर्षण पनि खर्लप्पै घटेको छ ।
टार्गेटः महिला र बालबालिका
यो एक वर्षदेखि युवा÷युवतीका भन्दा महिला तथा बालबालिकामा केन्द्रित प्रतियोगिता बढेका छन् । मिसेस र लिटिल जोडिएका तीन दर्जन प्रतियोगिता यो वर्षमात्रै भए । स्कुलका शिक्षक÷शिक्षिकालाई फकाएर वा कमिसनमा मनाएर अबोध बालबालिकालाई सौन्दर्य प्रतियोगितामा सहभागी गराउने गरेको पाइएको छ । ‘‘लिटिल मिस एन्ड मास्टर नेपाल आइकन’ मा भाग लिन आएका अक्सिडेन्टल पब्लिक स्कुलमा चार कक्षा पढ्ने प्राञ्जल शिवाकोटीले पुरस्कार पाउने भनेकाले भाग लिएको बताए । उनी भन्छन्, ‘प्राइज पाएर खुशी हुन भाग लिएको हुँ ।’ सयजना प्रतियोगी रहेको उक्त कार्यक्रममा उनले उपाधि जितेनन् भने उनको मनोविज्ञानमा कस्तो असरी पर्ला ? बालबालिकालाई यसरी लोभलालचमा पारेर प्रतियोगितामा सहभागी गराएर आफ्नो स्वार्थ सिद्ध गर्न ब्युटी पेजेन्टका आयोजक उद्यत छन् ।
अक्षमाला विद्या सदन, बत्तीसपुतलीमा कक्षा ५ मा पढ्ने सिर्जना बस्नेत भन्छिन्, ‘स्कुल, बाबुआमा र भिलेजको नाम रोशन गर्न ‘लिटिल मिस एन्ड मास्टर नेपाल आइकन’मा भाग लिएकी हुँ ।’ सही र गलत छुट्याउन नसक्ने उमेर समूहलाई लिएर सौन्दर्य प्रतियोगिता गर्दै आर्थिक मुनाफा हासिल गर्नेहरूको जमात बढ्दो छ ।
यस्ता प्रतियोगितामा विभिन्न चरणका छनोटबाट अन्तिम स्पर्धाका लागि निश्चित संख्यामा प्रतियोगी लिनुपर्ने अन्तर्राष्ट्रिय प्रचलन छ । तर, अहिले फर्म भर्न आएजतिलाई अन्तिम स्पर्धामा उतारेर उच्च आर्थिक लाभ हासिल गर्ने काम आयोजकले गरेका छन् । आगामी कात्तिक १६, १७ र १८ गते हुन गइरहेको ‘लिटिल मिस एन्ड मास्टर नेपाल आइकन’ मा सयजना बालबालिका अन्तिम स्पर्धामा भिड्दै छन् । अल नेपाल पब्लिसिङ एन्ड एड्भर्टाइजिङले गर्न लागेको यो एउटै प्रतियोगिता तीन दिन हुँदै छ । ‘कसैलाई फर्काउन नचाहेको’ आयोजक संस्थाका प्रमुख लव कार्कीको तर्क छ । अन्तिम स्पर्धामा भिडाउँदा ट्रेनिङका लागि प्रत्येकबाट कम्तीमा आठ हजार रुपैयाँ असुल्न पाइने भएकाले बढीभन्दा बढीलाई अन्तिम स्पर्धामा पु¥याइएको प्रस्टै देखिन्छ । नत्र यति धेरैलाई अन्तिम स्पर्धामा उतार्ने जोखिम आयोजकले लिन सक्दैनथ्यो ।
नेपालको ठूलो युवा जमात विदेशमा छ । विदेशिएका ती युवाका श्रीमतीलाई लक्ष्य गरेर अहिले ‘मिसेस’ अघि जोडिएका सुन्दरी प्रतियोगिता थुप्रै हुने गरेका छन् । उनीहरूले उपाधिपछि त्यसको उपलब्धि नहर्ने र तालिम खर्च, फोटोसुट, ड्रेसलगायत शीर्षकमा लिइने शुल्क सजिलै हात पर्ने भएकाले सौन्दर्य प्रतियोगिताका धन्दावालहरू त्यतातिर लागेको देखिन्छ ।
विश्वासको संकट
प्रतियोगिता भनिए पनि ६० प्रतिशतभन्दा बढी ‘ब्युटी पेजेन्ट’हरू ‘नियोजित’ हुन्छन् । अन्तिम स्पर्धा भनिएको दिन मञ्चको अग्रभागमा सहभागीहरू एकले अर्कालाई उछिन्ने होडबाजी गरिरहेका हुन्छन् भने पछिल्लो भागमा ताजको लिलाम बढाबढ चलिरहेको हुन्छ । यही कारणले सिजन मिडियाका प्रबन्ध निर्देशक प्रदीपराज वन्तले प्रहरी थाना पुग्नुपरेको थियो । एक युवतीले उनीमाथि ताजका लागि दुई लाख रुपैयाँ दिएको तर ताज नपाएको आरोपमा उजुरी गरेकी थिइन् । प्रदीप भन्छन्, ‘उनले ताज दिलाइदिन दुई लाख रुपैयाँ दिए पनि निष्पक्ष निर्णय गर्न भनेर मैले लिन मानिनँ । यही कारण उनले उजुरी हालिन् ।’ यो केसमा कमजोरी आयोजकको मात्रै होइन, पैसा दिएर ताज हासिल गर्न चाहने युवतीको पनि छ ।
तर, प्रतियोगितामा कार्यक्रम निष्पक्ष हुनेमा विश्वासको संकट उत्पन्न हुँदा यस्तो घटना घटेको हो । नेपालको सबैभन्दा ठूलो र जेठो प्रतियोगिता मिस नेपालमा पनि आयोजकको चाहनाले पनि उपाधि दिलाउन सक्ने केही शृंखलामा देखिएको थियो । यसले गर्दा अरू साना प्रतियोगिता निष्पक्ष हुनेमा प्रतियोगी विश्वस्त हुँदैनन् । सकेसम्म आफ्नै शिरमा ताज सजाउन यस्ता हर्कतका लागि अघि सर्छन् ।
मिस्टर नेपाल, मिस्टर एन्ड मिस राजधानीलगायत प्रतियोगिता गर्ने एक्सपोज नेपालका प्रबन्ध निर्देशक दिनेश शाही प्रतियोगिता ‘फेयर’ नहुनुमा प्रतियोगीलाई पनि दोष दिन्छन् । उनी भन्छन्, ‘प्रतियोगी आफैँले रोचक अफर ल्याउँछन् । कतिका आफन्तले खाना खान बोलाएर पनि उपाधिका लागि हात जोड्छन् ।’
धाँधलीको तरिका
धेरै प्रतियोगितामा धाँधली भएको प्रस्ट प्रमाण फेला पर्दैनन् । त्यसैले धेरैलाई लाग्छ– गडबड भएन । धेरै आयोजकले धाँधली गर्न एउटै आइडिया प्रयोग गरेको देखिएको छ । अन्तिम स्पर्धाका लागि जज छान्दा नै अनुकूल छान्ने, तर सबै होइन । दुईचारजना सम्बन्धित क्षेत्रका विज्ञ र सेलिब्रिटी जजमा हुन्छन् भने बाँकी आयोजकका नजिकियाहरू हुन्छन् । ६० प्रतिशत आयोजकका नजिकका जज राख्ने र ४० प्रतिशत मात्रै प्रसिद्ध व्यक्ति राख्ने यो काइदाले चाहेको प्रतियोगीले सजिलै नतिजा आफ्नो पक्षमा पार्छ । तर, कार्यक्रमका प्रत्यक्षदर्शी आफूले अनुमान नगरेको मान्छेले जित्दा जजले मिहीन ढंगले मूल्यांकन गरेको ‘पोजिटिभ थिङ्किङ’ बोकेर बाहिरिन्छन् ।
प्रतियोगितामा पैसाको चलखेल सीधै हुँदैन । कतिले टिकट धेरै बेच्नेलाई उपाधि दिलाएर घुमाउरो तरिकाले आर्थिक चलखेल गर्छन् । ‘मोडल अफ दी इयर’को लफडा टिकटकै कारण भएको हो । धेरै टिकट बेच्ने प्रतियोगी सीधै ‘टप फोर’मा ल्याइएपछि अरू प्रतियोगीले विरोध जनाएका हुन् । श्रीयांस अडुकिया नामका एक प्रतियोगीको टप एट छान्दा बाहिरिएर पनि टप फोरमा ‘रिइन्ट्री’ भएपछि ‘कहीँ नदेखिएको जात्रा’ भन्दै विवाद भएको थियो । स्थिति हात हालाहालमा परिणत भयो । आर्मी अफिसर्स क्लबमा भएकाले आर्मीहरूले ठूलो दुर्घटना हुन दिएनन् । त्यसैगरी टप एटमा पनि आयोजक संस्थाले तलमाथि गरेपछि आलोक कार्कीले भोटिङ दाबी गरे । टप एटको सट्टा टप नाइन निकालियो । आयोजक संस्थाका प्रमुख रवि धमला प्रतियोगीले तत्काल कुरा बुझ्न नसकेको बताउँछन् । ‘बेचिएको टिकटको रकम सामाजिक संस्थालाई दिइने भएकाले धेरै टिकट बेच्नेलाई ‘सोसियल वर्क’ अन्तर्गत टप फोरमा ल्याइएको थियो,’ धमलाले भने ।
धेरै प्रतियोगीलाई चुप राख्ने अर्काे तरिका छ, त्यो हो सबैलाई पुग्नेगरी टाइटल वितरण गर्ने । मुख्य टाइटल पहिरिने अवसर नपाएका अरू प्रतियोगीलाई चुप लगाउन राम्रो हिँडेकोदेखि हाँसेकोसम्मका नाममा उप–उपाधि (सब–टाइटल) सिर्जना गरिएका हुन्छन् । जसले गर्दा प्रतियोगीहरू आफ्नै मानमर्दन गर्न धाँधली भएको गुनासो गर्दैनन् ।
उपलब्धि शून्य
प्रत्येक वर्ष सयभन्दा बढी सौन्दर्य प्रतियोगिताबाट कसले के उपलब्धि हासिल गरेका छन् ? बर्सेनि चारवटा प्रतियोगिता आयोजना गर्ने सन्तोष सापकोटा पनि ‘कन्फ्युजन’मा छन् । भन्छन्, ‘त्यही कुरा त प्रस्ट छैन ।’ आफ्ना १४ वटा टाइटल विजेताले अन्तर्राष्ट्रिय मञ्चबाट पनि उपाधि हासिल गरेको बताउँदै त्यसले पनि कुनै उपलब्धि दिलाउन नसकेको स्विकार्छन् । ‘ब्युटी पेजेन्टलाई असाध्यै सस्तो इभेन्टका रूपमा आयोजना गर्ने, जसलाई पायो त्यसलाई ताज पहि¥याउनेहरूका कारण उपाधि पाउनेहरूले पनि उपलब्धि हासिल गर्न नसकेका हुन्,’ उनी भन्छन्, ‘उपाधि हासिल गर्नेले पनि त्यसलाई भजाएर अघि बढ्न सक्नुपर्छ । आयोजकले हात समाएर शिखरमा पु¥याउने होइन ।’
उनले भनेजस्तै धेरै उपाधिका विजेता आयोजकको गोजी गरम पारेकाहरू भएकाले गर्दा उपलब्धि हासिल हुन नसकेको हो । विज्ञापन, म्युजिक भिडियो र फिल्म क्षेत्रमा समेत उपाधि विजेताहरू प्राथमिकतामा पर्दैनन् ।
आयोजकै ‘अवैध’
सौन्दर्य प्रतियोगिता कसले गर्न पाउँछ ? यसको उत्तर सजिलो छैन । सानोतिनो कम्पनी बनाएर प्रतियोगिता गर्ने, विवाद भयो भने प्रतियोगिता बन्द गर्ने क्रम चलिरहेको छ । राम्रो÷नराम्रो छुट्याउने वा धाँधली गर्नेलाई कारबाही गर्ने निकाय छैनन् भन्दा पनि हुन्छ । के गर्ने भन्ने न्यूनतम मापदण्डसमेत नभएकाले सौन्दर्य प्रतियोगिताहरू हलुका र सस्ता भइरहेका छन् । कति संस्था त सरकारी नियमानुसार वर्षाैंदेखि नवीकरण पनि भएका छैनन् ।
राम्रै इभेन्ट गरिरहेका केही संस्थाले आफ्नो छाता संगठन बनाउने तयारी गरेका थिए । इभेन्ट म्यानेजमेन्ट एसोसियसन नेपाल (इम्यान) भनेर गठन गर्न लागिएको संस्था जन्मिनै पाएन । ‘करको दायरमा आउने, गलत गर्दा संस्थाले नै कारबाही गर्ने जस्ता प्रावधान राखिने भएपछि धेरैले उक्त संस्था निर्माणमा असहयोग गरे,’ इभेन्ट म्यानेजमेन्ट गरिरहेका सन्तोष सापकोटाले भने । प्रतियोगीलाई दिने पुरस्कारबाट १३ प्रतिशत कर काट्ने भए पनि कतिपय आयोजक भने करको दायरमा छैनन् ।
शुक्रवारबाट