काठमाडौं । पत्रकार एवं कवि सचित राईको खोजअनुसन्धानमूलक कृति ‘माङखिम’ पाठकमाझ आएको छ । १६ वटा निबन्धात्मक आलेख समेटिएको यस कृतिको राजधानीमा एक कार्यक्रमबीच कवि तथा नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानका पूर्वकुलपति वैरागी काइँलाले विमोचन गरे । प्रकाशन पुष्पा लोहोरुङ र प्रकाशन समन्वय इलाम समाज हङकङले गरेको यस कृतिमा लेखकको परिपक्वता देखिएको पूर्वकुलपति काइँलाले टिप्पणी गरेका थिए ।
‘विषय त जहिले त्यही त हो नि । आफ्नो भनेको चाहिँ भाषाको प्रस्तुति र त्यसमा उसले अपनाएका तरिकाहरु हो,’ उनले भने, ‘त्यही निजीपनमा जुन सुन्दरता र परिपक्वता छ त्यो माङखिममा संकलित निबन्धहरुमा देखिएको छ । पाठकलाई र समालोचकलाई आकर्षित गर्ने पहिलो कुरा यही हो ।’

उनले सचितलाई आँटिलो लेखकको संज्ञा समेत दिए । उनल भने, ‘गाउँघरमा विशेष राम्रा प्रतिभाको कुरा गर्दा त्यसका प्रतिद्धन्द्धीहरु हुन्छन् । प्रतिद्धन्द्धीको कुरा गर्दाखेरि पक्ष र विपक्ष पनि हुन्छन् । एउटा पक्षको कुरा गर्दा अर्को रिसाको पनि हुन्छ । ए रिसाउँछ र एक दिन पछाडिबाट ढुंगाले हान्छ कि भन्ने डर नमानी लेख्न सक्ने लेखक पनि हुँदा रहेछन् ।’ पत्रकार भएका हुनाले यो आँट सचितले गरेको हुन सक्ने उनले बताए ।
साहित्यकारले आफूभित्रको इमानदारिता, परिवार, कुल वंश, समाज र राष्टप्रतिको जुन इमानदारिता छ त्यसलाई साहसपूर्वक निर्वाह गर्न सक्यो भने लेखिएका लेखहरुले सामाजिक उच्च मान्यता पाउने विश्वास व्यक्त गरे । उनले डोमिनेटिङ कल्चरको मात्र कुरा गर्ने हो भने डोमिनेटेड कल्चरको कुरा गरिएन भने सबै त कहिले पनि अघि बढन नसक्ने धारणा व्यक्त गरेका थिए ।
‘हाम्रो मुलुक भनेको बहुसांस्कृतिक भएको हुनाले सबै संस्कृतिको योगफलले नेपालको संस्कृति बन्छ भन्ने मान्यता राखियो भने जुनसुकै समुदायको सस्ंकृतिको कुरा गरे पनि यो सबैको हुनुपर्छ,’ काइँलाले भने, ‘डोमिनेटिङ कल्चरको जुन त्रास छ, यसबाट उम्किनुपर्छ । हाम्रो भित्रको प्रतिभाको कुरा गर्नुपर्छ ।’
त्यस्तै, राष्ट्रगान सर्जक व्याकुल माइलाले कृति खोज पत्रकारिता, संस्मरण र आत्मवृत्तान्त लेखन विधिबाट तयार भएको उल्लेख गर्दै यसमा राजनीति, ऐतिहासिक, धार्मिक, सांस्कृतिक, सामाजिक तथा आर्थिक क्षेत्रका रोचक, रहस्यमय र पेचिला विविध विषयवस्तु समेटिएको सुनाए । ‘सचितले लेखक हुने रहरले मात्र यो पुस्तक तयार पारेका छैनन् बरु जीवन र इतिहास निमोठिएका रामप्रसाद राई, रत्नकुमार बान्तवाजस्ता क्रान्तिकारी योद्धाहरुको कथा कहानीलाई केलाएर सत्ताधारी वर्गलार्ई चिमोट्ने साहस गरेका छन्,’ उनले भने, ‘खुसीको कुरा यो पुस्तक तयार भएपछि एक तहमा ती योद्धाको बारेमा पुनः चर्चा चल्यो । नेपाल सरकारले केही हप्ताअघि मात्र रत्नकुमार बान्तवासमेतलाई सहिद घोषणा गरी राम्रो काम गरेको छ । आशा छ रामप्रसाद राईलाई चाँडै उचित सम्मान गरिनेछ ।’
लेखक राईले आफूले भोगेका÷देखेका÷सुनेका समाजका फरक पाटोलाई दस्तावेजीकरणको प्रयास गरेको बताए । ‘तथ्यहरूमा उभिने प्रयत्न गरेको छु, पाठकलाई असहमति राख्ने छुट त अवश्य छ नै । म आफ्नो लेखनप्रति जवाफदेही छु,’ उनले भने, ‘किनकि, ‘माङखिम’मा समेटिएका लेखहरू कुनै आख्यान होइनन्, म लेखनलाई फन्टासी बनाउन रुचाउँदिनँ पनि ।’ बजारमा लेखनलाई सनसनीय बनाउने प्रवृत्ति पनि रहेको उल्लेख गर्दै,उनले आफ्नो लेखनलाई सकेसम्म विश्वसनीय बनाउने प्रयत्न गरेको दाबी गरे ।
नेपाल प्रज्ञाप्रतिष्ठानका प्राज्ञपरिषद् सदस्य श्रवण मुकारुङ, प्राज्ञसभा सदस्य शशि लुमुम्बू, समालोचक धरणीप्रसाद गौतमले यस कृतिले समाजका फरक पाटोलाई उजागर गरेको बताएका थिए ।
यस कृतिमा ‘रामप्रसादको रामकहानी’, ‘त्यस बेलाका रत्न’, ‘सुन्तलाबारीमा बूढीआमा’, ‘फलामसिंहको फैलावट’, ‘धर्मगुरुको गाउँ’, ‘छापामारलाई बयान’, ‘शाकाहारी माङ्मालुङ’, ‘घरको पिङ’ ‘पानीढलोको बाटो’, ‘पाँच हजारको यात्रा’, ‘दसैंको लडाइँ’, ‘जबरजस्त पत्रकारिता !’, ‘अरुणमा एक बिहान’, ‘पत्रकारिताको गाँठो फुकाउँदा’, ‘कोसी बौलाएको बेला’, ‘आमाबिनाको घर’ शीर्षकका लेख समेटिएका छन् । ‘पूर्व जाने हो’…गीति एल्बम २०६३, ‘नयाँ नेपाल’ अन्तर्वार्ता सँगालो २०६४ र ‘अर्को भ्रम’ कविता संग्रह २०६८ उनका यसअघिका कृति हुन् । नयाँ कृतिका अधिकांश लेखमा इलाम, उक्त जिल्लामा जन्मिएर विशिष्ट योगदान दिएका प्रतिभा, समाज, रीतिरिवाजलगायत विविध पक्ष समेटिएको छ ।