कलाकार किरण केसीलाई धेरैले ‘राता मकै’का नाममा चिन्छन् । उनका असाध्यै निकटरू उनलाई ‘भैया’ भन्छन् । उनका टोलवासी भने उनलाई समाजसेवीका रूपमा चिन्छन् । धनबहादुर खड्कासँग किरणले आफ्ना दुई अवतार (समाजसेवी र उटपट्याङ व्यक्ति) बारे विस्तारमा कुरा गरेका छन् ।
घरमा फट्याइँ, टोलमा सेवा
टोल (ललितपुरको इमाडोल)मा सांस्कृतिक कार्यक्रम हुन्थ्यो । रिहर्सलका लागि बत्ती, टेपरेकर्ड इत्यादिको जोहो गर्न मुश्किल पथ्र्याे । म घरको बत्तीको चिम उडाएर त्यो ठाउँमा लगिदिन्थेँ । टेपरेकर्डको पनि टोलवासीलाई कहिल्यै अभाव भएन । घरबाट लिन नदिएको अवस्थामा पनि म कुनै न कुनै उपाय लगाएर सामानको व्यवस्था गर्थें । कति दिन त कार्यक्रममा भाग लिने सबैलाई खाजा बनाएर लगिदिन्थेँ । घरमा त्यो फट्याइँ भए पनि समाजका मान्छे मेरो कर्मबाट खुशी थिए ।
साथीका लुगा गायब
उटपट्याङ खुब गर्नुपथ्र्याे मलाई । साथीहरूलाई पौडी खेल्न जान उक्साउँथेँ । आफू अलिअलि खेल्थेँ । त्यसपछि गएर सबैका लुगा लुकाएर हिँडिदिन्थेँ । पाँच÷सात घण्टासम्म मस्त डुलेर आउँदा त साथीहरूको हालत खराब भइसकेको हुन्थ्यो । लुगाविहीन भएर पौडी खेल्ने भएकाले पानीबाट बाहिर निस्किनै मिल्दैनथ्यो । पछि त मसँग पौडी खेल्न जान साथीहरू हिचकिचाउन थाले ।
साहूजीलाई चुना
सानुकाजी महर्जन र म मिल्ने साथी थियौँ । खाजा खाएको पैसा कमै तिरिन्थ्यो । हामी जहिले पनि आफ्नो पेट भर्न चाहिने भन्दा डबल मगाउँथ्याँै, आधा खान्थ्यौँ । त्यसपछि उडिरहेका झिंगाहरू छोपेर खानामा राख्थ्यौँ । साहूजीलाई बोलाएर वाकेको नाटक गर्दै ‘हामीलाई मार्न खोज्या’ भन्दै गाली गथ्र्याैं । त्यसपछि बाहिरिएर टाप ठोक्थ्यौँ ।
पैसा फुत्काउन माहिर
स्थानीय बासिन्दाले जग्गा बेच्न थालेका थिए । जग्गा बेचेर आएपछि टन्न रक्सी खाएर घर जान्थे । त्यस्ताबाट पैसा उम्काउने मसँग आइडिया थियो । एकदिन गणेश दाइ भन्नेले ४० लाखमा जग्गा बेचेको थाहा पाएँ । उनी रक्सी खाएर घरतिर जाने बेला बाटोमा ढुकेर बसेँ । भनेँ, ‘दाइ, जग्गा बेच्नुभयो होइन ?’ उनले ‘बेचेँ’ भनेपछि फेरि भनेँ, ‘मेरो पैसा दिन्नौ ?’ उनले छक्क पर्दै सोधे, ‘केको पैसा ?’ मैले भनँे, ‘४० लाख हात परेपछि मेरा जाबो तीन हजार के सम्झिन्थ्यौ ? भैगो, छाड्देऊ ।’ उनले सम्झिने कोसिस गरे, सकेनन् । ‘ठीकै छ नदेऊ तर अर्काको पैसा खाएर मर्दा पाप लाग्छ भन्ने चाहिँ बुझिराख’ भन्दै बाटो लाग्न थालेको त ‘मैले बिर्सेछु’ भन्दै गणेश दाइले तीन हजार रुपैयाँ दिएर हिँडे । पाँच सय रुपैयाँले साथीभाइलाई मस्त पार्टी दिन सकिने जमाना थियो त्यो ।
हाँडीमा मासु पकाउँदा
त्यस्तै दुई वर्षखअघिको कुरा हो यो । हामी एउटा कार्यक्रमका लागि विराटनगर जाँदै थियौँ । त्यहाँ राजारामका धनी साथी थिए । उनलाई भोलि हामीहरू आउने भएकाले पाँच किलोका दरले खसी, कुखुरा र हाँसको मासु राखिराख्न भनियो । मलाई मासु नयाँ तरिकाले पकाउने आइडिया फु¥यो । कसैले मलाई भनेका थियो सायद । मैले हाँडीमा मासु पकाएँ । मासु जति नै प्याज हालेर डेढ घण्टा पकाएँ । सबै नयाँ पकवान खान पाइने खुशीमा थिए । मासु पस्किएँ । हरिवंश आचार्य मासुको सोखिन थिए । उनले मुख बिगारे । मैले पनि खाएँ । तीतोको हद ! केही बोलिनँ । मदन दाइले मुख फोरे, ‘किरण, मासु त मीठो भएन जस्तो छ ।’ त्यसपछि त सबैले मलाई सराप्नु सरापे । मासु पकाएको हाँडी त वर्षाैं पुरानो रहेछ । घिउ, मह राख्ने गरेको तर काम नलागेर फालेका । काई बसेको घिउ र मह पग्लिएर मासुमा मिसिएपछि त्यस्तो भएको पछि थाहा पाएँ ।
पहिलो समाजसेवा
म २२÷२३ वर्षको अल्लारे उमेरमा मह (मदनकृष्ण र हरिवंश) को संगतमा पुगेँ । उनीहरूले मलाई बरालिन दिएनन् । दाइ सुन्दरबहादुर पनि समाजका लागि कर्म गर्नुपर्छ भन्ने मानसिकताको हुनुहुन्छ । त्यसैले पहिलोपल्ट हामीले इमाडोलकै महेन्द्र आदर्श माविका लागि पाँच लाख रुपैयाँ बराबरका दुइटा कोठा व्यक्तिगत रूपमा बनाइदियौँ । हजुरआमा हृदुइकुमारीका नाममा बनेका हुन् ती । त्यसैगरी सोही टोलमा हामीले आमा र बुवाका नाममा छ वटा मन्दिर बनायौँ । टोलमा इनार, पानीट्यांकी आदि पनि हामीले बनाएका छौँ ।

यसरी भयो ‘राता मकै’ मार्ग
हाम्रो घरतिर जाने बाटो पिच थिएन । त्यसैले टोलवासीहरू बर्खामा हिलो र हिउँदमा धुलोको हैरानी खेप्थे । मैले त्यो बाटो पिच गराइछाड्ने अठोट गरेँ । एक्लैले सडक विभाग धाउने, चन्दा उठाउनेदेखि पिच गर्न सहयोग गर्नेसम्मका काम गरेँ । म ‘राता मकै’का रूपमा परिचित पनि भइसकेको समय थियो त्यो । एक्लैको लगावले पिच बनेपछि सरकारी अधिकारीहरू र टोलवासीले डेढ किलोमिटर दूरी भएको त्यो सडकको नाम वैधानिक रूपमै ‘राता मकै मार्ग’ राखिदिए । एकदिन पुलिसको वाकीटकीबाट सुनेँ, ‘राता मकै चोकमा सानोतिनो तनाव छ ।’ बुझ्दै जाँदा त मेरो घरअघिको चोकलाई गाडीका चालक र सहचालकले ‘राता मकै चोक’ नामकरण गरेको तीन वर्ष भइसकेको रहेछ । सर्वविनायकको आधा किमी बाटो पनि म एक्लैको पहलमा पिच गराएको छु ।
प्रहरी चौकी बनाउने आइडिया
जनताको शान्ति–सुरक्षामा रातदिन खटिने प्रहरीका लागि इमाडोलमा आफू सुरक्षित हुने खालको भवनसमेत थिएन । हाम्रै सुरक्षामा यत्रो योगदान दिइरहेका छन् भने हामीले त्यसका लागि किन पहल नगर्ने ? भन्ने सोच आयो । टोलवासीलाई ‘कन्भिन्स्ड’ गराएर आफ्नै अध्यक्षतामा निर्माण समिति बनाएर प्रहरी चौकीका लागि पहल गरेँ । कुनै पनि काम आफूबाट सुरु गर्नुपर्छ भन्ने मान्यता छ मेरो । त्यसैले २५ हजार रुपैयाँ म आफँैले कोषमा राखेपछि विभिन्न पेशा–व्यवसायमा लागेकाले पनि सहयोग गरे । २४ लाख रुपैयाँको लागतमा समुदायले नै अत्याधुनिक प्रहरी भवन निर्माण गरेर हस्तान्तरण ग¥यौँ ।
करोडको लागतमा सातदोबाटो प्रहरी वृत्त
इमाडोलमा प्रहरी चौकी बनाएपछि टोलवासीमा यस्ता संरचनाका लागि आफैँ जुट्नुपर्छ भन्ने चेतना जागिसकेको थियो । सातदोबाटो प्रहरी वृत्तको हालत पनि त्यस्तै दयालाग्दो थियो । त्यो पनि निर्माणका लागि पहल ग¥यौँ, जसको नेतृत्व गर्ने जिम्मा पनि मैले नै लिएँ । डीएसपी राजेन्द्र थापा र ललितपुरको सीडीओले विश्वास गरेपछि यो जिम्मेवारी पाएको हुँ । आफैँले १ लाख ११ हजार रुपैयाँ चन्दा दिएर रकम संकलन गर्ने अभियान थालियो । जहाँ सबैभन्दा धेरै उमेश श्रेष्ठ र भरत महर्जनले जनही ७ लाख १ हजार रुपैयाँ सहयोग गर्नुभएको छ । त्यसैगरी अल्का हस्पिटलले छ लाख र क्रिस्ट हस्पिटलले पाँच लाख रुपैयाँ सहयोग गरेका छन् । आठ महिनासम्म डीएसपी थापा, असई सुवास, हवल्दार दीपक र निर्माण समितिका भरत महर्जन र राकेशले रातदिन नभनी सहयोग गरे । हामीले अस्ति भदौ १५ गते मात्रै नेपाल सरकारका मुख्य सचिव लिलामणि पोखरेल, गृहसचिव, प्रहरी महानिरीक्षक, मह जोडीलगायतको उपस्थितिमा त्यो भवन हस्तान्तरण ग¥यौँ । जनसहभागिताबाटै १ करोड ७ लाख रुपैयाँ उठाएर त्यो भवन बनेको हो ।
हास्य कलाकार र पत्रकारलाई पुरस्कार
कलाकार र पत्रकारले समाजमा पु¥याएको योगदानको कदर हुनपर्छ भन्ने मेरो मान्यता हो । त्यसैले सरकारले यो गरेन, त्यो गरेन भन्नुभन्दा आफैँले गर्नसक्नेसम्म गर्नुपर्छ भन्ने लाग्यो । केही वर्षअघिदेखि मैले व्यक्तिगत रूपमा बर्सेनि एकजना हास्य कलाकार र एकजना पत्रकारलाई जनही १० हजार रुपैयाँ नगदराशि रहेको पुरस्कार दिँदै आएको छु ।
शुक्रवारबाट